20 czerwca 2023 r.

Kiedy łączą się autyzm i ADHD: całość jest większa niż suma ich części

Artykuł stworzony na podstawie wykładu Al-Attar, Z. (2022), „When autism and ADHD combine: the whole is greater than the sum of its parts,” 13. Międzynarodowy Kongres Autism Europe, Kraków: Centrum Kongresowe, 9 października 2022 

Zjawisko współwystępowania spektrum autyzmu z ADHD badane jest dopiero od niedawna. Do 2013 roku nie było możliwości diagnozowania obydwu zaburzeń na raz – w oficjalnej klasyfikacji zaburzeń psychicznych DSM-IV (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) określono, że diagnoza autyzmu jest kryterium wykluczającym ADHD, co ograniczało badania nad współwystępowaniem tych dwóch jednostek. Dopiero najnowsza klasyfikacja DSM-V wprowadziła zmiany w diagnostyce, a najnowsze badania pokazują, że od 30 do 50% osób z autyzmem przejawia cechy ADHD (szczególnie w wieku przedszkolnym), i podobnie, dwie trzecie osób z ADHD wykazuje cechy autyzmu.

ADHD definiowane jest poprzez zaburzone funkcjonowanie w obszarach uwagi, nadruchliwość i impulsywność, natomiast autyzm charakteryzuje się trudnościami w relacjach i komunikacji społecznej oraz występowaniem powtarzalnych i stereotypowych zachowań. Obydwa zaburzenia mogą wiązać się z opóźnieniami w rozwoju mowy, nietypowymi reakcjami na bodźce sensoryczne, problemami z regulacją emocji oraz z upośledzoną kontrolą poznawczą. Również oba pojawiają się w dzieciństwie i są częściej diagnozowane u chłopców. Na czym polega i czym objawia się więc współwystępowanie tych zaburzeń?

Chociaż podstawowe objawy diagnostyczne nie pokrywają się, różnice behawioralne między tymi dwoma zaburzeniami mogą być bardzo subtelne. Dodatkowo może zachodzić szereg różnych zależności:

  • Objawy ADHD mogą łączyć się z objawami autyzmu, np.:

– nadwrażliwość sensoryczna wynikająca z autyzmu może potęgować rozpraszanie się pod wpływem otaczających bodźców wynikające z ADHD. Może to skutkować znacznym przeciążeniem i trudnościami w przetwarzaniu informacji,

– trudności oraz lęki związane z komunikacją wynikające z autyzmu oraz zaburzone relacje z rówieśnikami i labilność emocjonalna wynikające z ADHD mogą skutkować wzrastającym lękiem społecznym i reaktywnością emocjonalną w sytuacjach społecznych.

  • Objawy związane z autyzmem i ADHD mogą na siebie wzajemnie oddziaływać, np.:

– trudności w koncentracji uwagi i impulsywność podczas interakcji społecznych w ADHD mogą oddziaływać na wyzwania sensoryczne występujące podczas sytuacji społecznych u osób z autyzmem – każda z trudności może nasilać drugą, co może uczynić interakcje społeczne męczącymi, budzącymi lęk i trudnymi do nawigacji,

– lęk wynikający z sytuacji społecznych u osób z autyzmem może nasilać trudności w koncentracji uwagi wynikające z ADHD i odwrotnie.

  • Objawy ADHD mogą maskować cechy autyzmu i vice versa, np.:

– duża chęć poszukiwania nowości u osób z ADHD może maskować potrzebę przewidywalności charakteryzującą zaburzenie ze spektrum autyzmu,

– nadaktywność ruchowa i impulsywność może maskować autystyczny styl komunikacji społecznej i interakcji.

Wzajemne maskowanie się obydwu tych zaburzeń stanowi duże wyzwanie dla diagnostów, ponieważ często biorą oni pod uwagę tylko jeden objaw (np. impulsywność wynikającą z ADHD), nie dostrzegając cech innego zaburzenia (np. trudności w komunikacji wynikających z autyzmu). W związku z powyższym, jedną z głównych konsekwencji maskowania się ADHD i autyzmu może być brak diagnozy jednego lub nawet obydwu zaburzeń. Co więcej, przeprowadzone badania wykazały, iż otrzymanie diagnozy ADHD u dzieci wiązało się z opóźnieniem diagnozy autyzmu średnio o około 3 lata. Dzieci te otrzymały diagnozę autyzmu średnio o 3 lata później, niż te, u których zdiagnozowano autyzm przed lub w tym samym czasie co ADHD. Dzieci, u których pierwszą diagnozą było ADHD, miały prawie 30-krotnie większą szansę otrzymania diagnozy autyzmu po 6. roku życia (dla porównania, średni wiek uzyskiwania diagnozy autyzmu to ok 3,5 rok życia). Jest to szczególnie istotne, gdyż wczesne rozpoznawanie zaburzeń ze spektrum autyzmu jest niezwykle ważne, a wczesne interwencje terapeutyczne prowadzą do lepszych wyników.

Zrozumienie, jak na siebie oddziałują te dwa zaburzenia, może prowadzić do rozwijania różnych form pomocy, lepszego diagnozowania i poprawy terapii. Osoby, którzy mają cechy zarówno autyzmu, jak i ADHD, często stoją przed poważniejszymi wyzwaniami niż osoby z tylko jedną z diagnoz: mogą mieć większe trudności w samodzielnym funkcjonowaniu, a także bardziej poważne problemy społeczne i poznawcze. To z kolei ma znaczący wpływ na dobrostan i samopoczucie. Osoby dorosłe, u których w dzieciństwie nie zdiagnozowano lub źle zdiagnozowano ADHD i autyzm bardzo często zgłaszały takie objawy jak: uczucie zmęczenia, odczuwanie chronicznego stresu, utratę pewności siebie, samotność czy obniżoną jakość życia. Pokazuje to, jak ważne jest dalszy rozwój w zakresie diagnozowania i metod pracy z osobami, u których współwystępują autyzm i ADHD poprzez np. zwiększenie dostępności szkoleń w zakresie mniej „widocznych” cech, czy bardziej holistyczne podejście do neuroróżnorodności, aby w przyszłości móc trafniej diagnozować i lepiej pomagać.

Bibliografia:

Al-Attar, Z. (2022), When autism and ADHD combine: the whole is greater than the sum of its parts, 13. Międzynarodowy Kongres Autism Europe, Kraków: Centrum Kongresowe, 9 października

Leitner, Y. (2014), The co-occurrence of autism and attention deficit hyperactivity disorder in children and what do we know?, Frontiers in Human Neuroscience, 8. Available at: https://doi.org/10.3389/fnhum.2014.00268

Rusting, R. (2018), Decoding the overlap between autism and ADHD, Spectrum. Available at: https://www.spectrumnews.org/features/deep-dive/decoding-overlap-autism-adhd/

Miodovnik, A. et al. (2015), Timing of the diagnosis of attention-deficit/hyperactivity disorder and autism spectrum disorder, Pediatrics. U.S. National Library of Medicine. Available at: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26371198/

van ’t Hof, M. et al. (2020), Age at autism spectrum disorder diagnosis: A systematic review and meta-analysis from 2012 to 2019, Autism, 25(4), pp. 862–873. Available at: https://doi.org/10.1177/1362361320971107

Rusting, R. (2018), Decoding the overlap between autism and ADHD, Spectrum. Available at: https://www.spectrumnews.org/features/deep-dive/decoding-overlap-autism-adhd/

Autorką artykułu jest mgr Anna Głowacka.

Masz pytania lub wątpliwości? Zachęcamy do kontaktu: kontakt@fundacja-ara.org

 

< powrót