Co zrobić, gdy pojawią się zachowania trudne?
Zapraszamy do lektury artykułu podsumowującego kolejne z naszych spotkań online, prowadzonych przez mgr Annę Jagiełło.
1. Zachowania trudne nie są nieodłączną cechą zarezerwowaną tylko dla dzieci w spektrum, ale dotyczą wszystkich dzieci.
- Wiek przedszkolny: zachowania autostymulacyjne (dziecko samo dozuje sobie dozuje sobie doznania z ciała w sposób ciągły, np. macha ręką przed oczami, zgrzytanie zębami); nie wszystkie tego typu zachowania wymagają interwencji terapeutycznej (najczęściej te, których nasilenie uniemożliwia uczenie się, poznawanie świata, funkcjonowanie w domu, lub ma charakter niebezpieczny np. wciskanie gałki ocznej), napady złego humoru (labilność emocjonalna), brak mowy lub narzędzi do komunikacji (potencjalnie stanowi to źródło na występowanie w przyszłości zachowań trudnych wynikających z braku umiejętności zakomunikowania swoich potrzeb).
- Wiek szkolny: zachowania destrukcyjne, agresywne, niskie umiejętności społeczne.
- Wiek dorastania: zwiększona agresja, nasilone problemy emocjonalne, nastroje depresyjne, poczucie niższej wartości (zachowania nietolerancyjne względem dziecka doświadczone od rówieśników).
- Wiek młodego dorosłego: dojrzewanie seksualne, poczucie odrzucenia.
Pamiętaj! Dziecko, u którego nakładają się różne niepełnosprawności (sprzężona niepełnosprawność), w tym niepełnosprawność intelektualna w stopniu umiarkowanym, znacznym, głębokim – tu rozwój emocjonalno-społeczny zatrzymuje się na którymś poziomie i nie jest równy umiejętnością z tzw. wieku życia dziecka (ale ciało rozwija się prawidłowo i wszelkie fizjologiczne procesy, w tym potrzeby seksualne) rozwijają się zgodnie z wiekiem życia.
2. Czym właściwie jest zachowanie trudne?
To takie zachowanie, które ze względu na swoje nasilenie, częstotliwość występowania i długość czasu trwania zagraża bezpośrednio bezpieczeństwu dziecka oraz osób znajdujących się w jego otoczeniu, a także zachowanie, które uniemożliwia lub ogranicza dziecku naukę, dostęp do miejsc użytku publicznego, przebywanie w grupie rówieśniczej lub codzienne funkcjonowanie w domu i rodzinie.
3. Podstawy wchodzenia w zachowania trudne przez dzieci:
- problemy komunikacyjne – brak mowy, mowa niezrozumiała, brak narzędzia komunikacyjnego, brak zrozumienia od odbiorcy),
- frustracje emocjonalne – nieradzenie sobie z silnymi emocjami (złość, lęk, radość, smutek, ból),
- frustracje zmysłowe – nadwrażliwości i niedowrażliwości zmysłowe, np. chłopiec z nadwrażliwością węchową wchodzi do autobusu, po czym wchodzi w zachowanie trudne z powodu zapachu innego pasażera, który jest poza jego granicą wytrzymałości (a którego my sami możemy nawet tego nie czuć).
Pamiętaj! O zachowaniach trudnych typu zachowań sprawczych u dzieci, na których zmianę my jako rodzice i terapeuci mamy wpływ, ponieważ zostały wypracowane przez dziecko w trakcie jego funkcjonowania w środowisku podczas interakcji w tym otoczeniu lub obserwacji tych zachowań u innych dzieci lub osób.
oraz
O zachowaniach biologicznych (nieintencjonalnych), przy których my jako rodzice lub terapeuci nie mamy możliwości zmiany i potrzebujemy pomocy specjalistycznej (najczęściej lekarza i szerokiej diagnostyki), np. zachowania trudne o podłożu alergii pokarmowej (dziecko miewa duże problemy z wypróżnianiem, przez co wstrzymuje tę chwile i miewa silne bóle brzucha, lub same silne bóle brzucha ze względu na nietolerancje pokarmowe itp.) lub o podłożu neurologicznym, np. silne bóle głowy, aury przedpadaczkowe lub napady epileptyczne, które objawiają się agresywnym zachowaniem, niewyleczona borelioza, która koncentruje się w układzie nerwowym lub inne uszkodzenia w tym obrębie (czy to w wyniku wypadku, czy też w wyniku postępujących chorób) itp. Tu najczęściej nie obejdzie się bez diagnostyki i leczenia według wskazać lekarskich.
4. Co jest podstawą pracy nad ZT typu sprawczego?
To obiektywna analiza tych zachowań, tak, aby ustalić:
1. co dzieje się przed zachowaniem,
2. jak wygląda zachowanie dziecka (po prostu fakty bez oceny zachowania, np. Marcin pluje w panią Anię i rzuca książką w ścianę: poprawnie / niepoprawnie), Marcin chyba miał dziś zły dzień, bo jest strasznie zdenerwowany, plunął w panią Anię, po czym wziął ulubioną książkę Zosi i rzucił nią z całej swojej siły w ścianę (niepoprawny opis),
3. co dzieje się bezpośrednio po tej sytuacji (jak zachowują się ludzie wkoło, jakie widać zmiany).
Zbieramy dane przez kilka dni: 1+2+3 = prawdopodobny powód zachowań dziecka.
Po ustaleniu prawdopodobnego powodu zachowań należy zmodyfikować otoczenie w taki sposób, aby zmniejszyć prawdopodobieństwo zainicjowania przez dziecko zachowania trudnego przy podobnej sytuacji, a także uzupełnić te działania o coś, czego naszym zdaniem brakuje dziecku, np. nauka, jak prawidłowo zaprosić kolegę do zabawy (jeśli wcześniej formą zapraszania było np. popychanie go).
Opis zdarzenia:
Zosia gryzie brata w nogę, gdy mama jest odwrócona do niego i bierze go na ręce → Zosia chce zwrócić uwagę mamy, ale nie wie, jak inaczej może to zrobić.
Mama wychodzi z płaczącym bratem z pokoju i pociesza go → Wygaszenie/ Zosia nie dostaje uwagi mamy, ale tu nie może skończyć się praca z zachowaniem (tak zakończona sytuacja nadal nie nauczy Zosi komunikować potrzebę uwagi swojej mamy).
Oddziaływania uzupełniające → Czego ja chcę nauczyć Zosię? Aby komunikowała mamie, kiedy jej potrzebuje, np. „Mamo, pobaw się ze mną” lub jeśli dziecko nie używa mowy (dopiero ją kształtuje). Chcę, aby mama zwracała na Zosię uwagę zawsze wtedy, gdy zachowuje się w sposób właściwy, np. kiedy siedzi obok brata i nie gryzie go, kiedy rysuje lub kiedy siedzi na dywanie (nasycam Zosię uwagą mamy, tj. ma jej tak dużo, że aż „za dużo”, więc nie musi gryźć brata, gdy mama zwraca uwagę na niego).
WAŻNE!
Równocześnie zawsze pamiętajmy o tym, że kiedy zachowania trudne są skumulowane na rodzeństwie, to bezwzględnie powinniśmy pracować nad prawidłowymi relacjami pomiędzy rodzeństwem (tak, aby Zosia nie nauczyła się, że może gryźć brata i to jest OK, a brat nie nabrał dystansu do siostry, bo zawsze jest gryziony).
Masz pytania lub wątpliwości? Zachęcamy do kontaktu: kontakt@fundacja-ara.org