Ważne relacje wspierające rozwój i szczęście
W dniu 9 czerwca obchodzimy Dzień Przyjaciela, który jest doskonałą okazją do refleksji na temat roli przyjaźni w życiu dzieci.
Przyjaźń odgrywa kluczową rolę w rozwoju i dobrostanie dzieci, uczy ważnych umiejętności społecznych oraz stanowi źródło wsparcia emocjonalnego. W kontekście dzieci w spektrum autyzmu, potrzeba przyjaźni jest równie istotna, a specjalne projekty, takie jak Stowarzyszenie „Mary i Max”, pomagają w nawiązywaniu cennych relacji koleżeńskich.
Relacje przyjacielskie na różnych etapach rozwoju
Przybliżmy charakter wytwarzania się relacji przyjacielskiej na różnych etapach rozwoju dziecka. Na początku drogi inicjatyw rówieśniczych (2.-3. rok życia) dziecko podejmuje zabawę równoległą, czyli tzw. bawienie się obok, dominuje egocentryzm dziecięcy i dużą trudność budzi w dziecku podzielenie się własnymi zabawkami. Dziecko na podstawie obserwacji uczy się, w jaki sposób podejmować może zabawy społeczne, początkowo „ćwicząc je” na rodzicu lub starszym rodzeństwie (które często wykazuje większe pokłady cierpliwości względem swojej siostry/ swojego brata, niż inni rówieśnicy). Etap ten stanowić może „wstęp” do faktycznej przyjaźni.
W wieku przedszkolnym nawiązują się pierwsze przyjaźnie między dziećmi, jednak często nie są one trwałe. Dzieci na tym etapie posiadają już umiejętność dzielenia się własnymi zabawkami, a o liczbie dzieci w otoczeniu najczęściej decyduje „atrakcyjność posiadanej zabawki”. Warto także nadmienić, iż w tym okresie życia dziecka dominują zabawy „jednopłciowe”, tj. dziewczynki zazwyczaj „trzymają się” z dziewczynkami, a chłopcy z chłopcami.
Zależność ta zmienia się w okresie wczesnoszkolnym (1.-3. klasa szkoły podstawowej). To właśnie w tym okresie, dzieci zaczynają dzielić się wzajemnym zaufaniem względem siebie, rozpoczyna się okres „nocowanek”, czyli duża potrzeba i chęć dzielenia się z innymi swoim czasem wolnym. To okres poszukiwania swojego miejsca w grupie szkolnej. Klasa pełni funkcje grupy społecznej, w której dzieci będą przybierać role grupowe, aby czuć przynależność i sympatię innych. W okresie tym uwydatnia się także zabawa w oparciu o rywalizację (stąd często uwidaczniają się zachowania problematyczne: rywalizacja aktywizuje emocje, a jej wynikiem są dwa scenariusze: ktoś „wygrywa” i ktoś „przegrywa”).
Trudnym okresem dla przyjaźni jest czas pomiędzy 11. a 18 rokiem życia, kiedy dziecko w wieku dorastania ma silną potrzebę znalezienia swojej tożsamości na różnych poziomach (w tym grupie rówieśniczej). Etap ten można określić jako wszechobecny chaos, gdzie dziecko często podejmuje nagłe i nieprzemyślane zachowania, nie bacząc na konsekwencje (co zwiększa zachowania ryzykowne i zmniejsza poziom samobezpieczeństwa). Fakt przynależności do grupy rówieśniczej jest tak bardzo istotny, że ograniczają się wpływy rodziców, a wypracowany (w okresie przedszkolno-wczesnoszkolnym) autorytet w oczach dziecka upada. Dziecko poszukuje autorytetów zewnętrznych w otoczeniu rówieśniczym. Istotą przyjaźni jest przebywanie ze sobą, a jej charakter często ma znamiona skrajności (najpierw „papużki nierozłączki”, „Best Friends Forever”, aby za moment całkowicie urwać kontakt lub zyskać wroga).
Na czym oparta jest przyjaźń?
W młodszym wieku dzieci często tworzą przyjaźnie oparte na podobieństwach, takich jak wspólne zainteresowania czy zabawy. W miarę dorastania, więź między przyjaciółmi staje się bardziej złożona, a relacje opierają się na zaufaniu, wsparciu emocjonalnym i akceptacji.
Przyjaźń ma ogromne znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania dziecka. Poprzez interakcje z przyjaciółmi, dzieci uczą się komunikacji, empatii, negocjacji i rozwiązywania konfliktów. Przyjacielskie relacje dają również poczucie przynależności, akceptacji i bezpieczeństwa emocjonalnego.
Dzieci w spektrum autyzmu również mają potrzebę przyjaźni i korzyści płynące z tych relacji. Jednak ich wyzwania w zakresie komunikacji społecznej i interakcji mogą utrudniać nawiązywanie przyjaźni. Dlatego istotne jest stworzenie specjalnych programów i projektów, które wspierają dzieci w spektrum autyzmu w nawiązywaniu kontaktów koleżeńskich. Jednym z takich projektów jest Wolontariat Koleżeński „Mary i Max”. Program ten ma na celu wsparcie osób w spektrum autyzmu w nawiązywaniu kontaktów rówieśniczych poprzez parowanie uczestników z wolontariuszami. Podczas kilkumiesięcznego programu spotykają się średnio raz w tygodniu, biorąc pod uwagę wspólne zainteresowania, charakter, wiek i płeć. Dzięki temu inicjatywa „Mary i Max” umożliwia młodzieży i osobom dorosłym w spektrum autyzmu poznawanie nowych osób, budowanie więzi i doświadczanie radości płynącej z przyjaźni.
Poprzez systematyczne spotkania i wsparcie wolontariuszy, mają możliwość rozwijania umiejętności społecznych, komunikacyjnych i emocjonalnych, które są niezbędne w budowaniu i utrzymywaniu przyjaźni. W ramach projektu osoby te uczą się nawigować przez trudności i wyzwania, które mogą pojawić się podczas interakcji społecznych, a jednocześnie doświadczają wsparcia i akceptacji ze strony swojego przyjaciela wolontariusza. Przyjaźń ma ogromne znaczenie dla każdego, nie tylko osób w spektrum autyzmu, przyczynia się do poprawy jakości życia, samopoczucia, rozwoju społecznego i daje poczucie przynależności
Dzięki takim projektom społeczeństwo staje się bardziej otwarte, tolerancyjne i wspierające dla osób z autyzmem. Wszyscy, bez względu na swoje różnice i indywidualne potrzeby, mają prawo do przyjaźni i wsparcia społecznego. Dzień Przyjaciela przypomina nam o tym, jak ważne są relacje międzyludzkie i jak mogą wpływać na nasze życie. Dlatego warto promować otwartość, akceptację i zrozumienie wobec dzieci w spektrum autyzmu, wspierając ich w nawiązywaniu i utrzymywaniu wartościowych przyjaźni.
Z okazji Dnia Przyjaciela zachęcamy wszystkich do refleksji nad znaczeniem przyjaźni w życiu dzieci, do wspierania projektów, które promują równość, integrację i wsparcie dla dzieci w spektrum autyzmu, oraz do dzielenia się podobnymi inicjatywami!
Bibliografia:
1. Halina Wasilewska, „Znaczenie przyjaźni w rozwoju psychospołecznym dzieci i młodzieży”, [w:] Nauczyciel i Szkoła 1 (53), 83-101; wyd. Muzeum Historii Polski.
2. Maria Kielar-Turska, „Rozwój człowieka w pełnym cyklu życia”, [w:] Psychologia. Podręcznik akademicki (t. 1, s. 285-332), wyd. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Autorką artykułu jest mgr Anna Jagiełło.
Masz pytania lub wątpliwości? Zachęcamy do kontaktu: kontakt@fundacja-ara.org
Zdjęcie: Canva